Przypadek dawnej wsi Zymbrzeg znacznie się różni od innych, wcześniej opisywanych, nie istniejących już osad : Górki i Kruszynowej. Zymbrzeg (Zembrzeg) istnieje nadal jako przysiółek Grabia, kontynuując osadnictwo dawnej wsi, zachowany jest układ dróg, pól, domostw etc. Mamy natomiast do czynienia z zanikiem znajomości nazwy i świadomości dawnej odrębności wśród jej mieszkańców. Wieś Zymbrzeg czyli Zimny Brzeg, tak całkowicie zlała się ze wsią Grabie, że pamięć o niej już prawie zanikła. Nazwa nie funkcjonuje już nawet jako nazwa przysiółka. Mieszkańcy Grabia, zamieszkujący teren byłego Zymbrzegu, pytani o tą nazwę – zwykle nie znają jej. Tylko niektóre osoby kojarzą zniekształconą nazwę Zybrzek / Zebrzyk, jako kiedyś słyszaną w przeszłości, ale często bez świadomości czego ona dotyczyła. Potomkowie dawnych Zymbrzeżan uważają się za Grabian, zazwyczaj nie wiedząc już nic o dawnej odrębności.
Proces scalania Grabia i Zymbrzegu musiał postępować już od dawna – od średniowiecza osady należały do jednego właściciela i do jednej parafii. Wsie ściśle do siebie przylegały, a oddzielające je od siebie starorzecze Wisły – jezioro Gruczyn, już pod koniec XVIII wieku było w znacznej mierze osuszone i przekształcone na wspólne dla obu osad pastwisko. Nie stanowiło więc większej bariery geograficznej, takiej jak np Wisła, oddzielająca te wsie od Szczurowa. Gdy w 1787 roku z zarządzenia zaborcy przystąpiono do rozgraniczenia wsi, mieszkańcy mieli już pewien problem z wyznaczeniem nieoczywistego przebiegu granicy między Grabiem a Zymbrzegiem. O ile nie było jeszcze problemu przy jeziorze/ pastwisku Gruczyn oraz przy samej Wiśle, to na pozostałych odcinkach granicy komisja musiała się już trochę nagimnastykować: przystanąć i „zastanowić się” pod sadem plebańskim. Czas i wylewy Wisły zatarły stare kopce graniczne, a być może nigdy ich nie było. Bo po co dzielić tak dokładnie wsie, skoro ten sam właściciel nie miał w tym żadnym interesu. Przybliżone granice obu wsi ok 1847 roku, naniesione na współczesne zdjęcie satelitarne, przedstawia poniższa mapa:
Znamienne jest też to, że wszystkie trzy wsie – nie tylko Grabie i Zymbrzeg, ale i Szczurów, występowały w komisji wspólnie jako „dominium Grabie”, z jednym wójtem – Aleksym Plutą. Podczas gdy wsie te ulegały coraz większemu scaleniu, w przeciwnym kierunku podążały sąsiadujące Węgrzce. Podczas wytyczania granic wsi w 1787 roku, każda z części Węgrzc – Węgrzce Wielkie, Stroniany i Mała Wieś, miała osobnego wójta.
Z odróżnieniu od Zymbrzegu, mieszkańcy Szczurowa nadal odczuwają pewną odrębność od Grabia. Niejeden mieszkaniec stwierdza z całą stanowczością, że mieszka nie w Grabiu, a w Szczurowie. Można się domyśleć dlaczego – Szczurów jest wyraźnie oddzielony od Zymbrzegu i Grabia prawie kilometrowym pustkowiem. Najpierw pustkę osadniczą i barierę do pełnej integracji stworzył głęboko wcięty meander Wisły, a po jego regulacji – starorzecze i żwirownia. Szczurów nadal figuruje w aktualnym „Urzędowym wykazie nazw miejscowości” jako nazwa przysiółka, podczas gdy Zymbrzegu próżno tam szukać. Nawet przystanek autobusowy w Szczurowie nazywa się Szczurów, gdy dwa przystanki w Zymbrzegu to ….. Gruczyn i Dom Kultury. Jedynym miejscem, w którym ta nazwa jeszcze funkcjonuje, jest „Wykaz dróg gminnych” gminy Wieliczka, gdzie droga nr 560932 nazywa się „Grabie Zembrzeg„.
Na koniec kilka słów o historii dawnej wsi i pochodzeniu jej nazwy. Nazwa Zymbrzeg powstała ze skrócenia nazwy Zimny Brzeg. Wg informacji uzyskanych od dr hab. Zbigniewa Babika z Uniwersytetu Jagielońskiego, któremu przy okazji składam podziękowania:
„Zimny Brzeg mógł odnosić się do odsłonecznego brzegu (stoków nadrzecznego urwiska), który nie był nagrzewany promieniami słońca. W przypadku płynącej równoleżnikowo Wisły zimny był brzeg południowy, zatem wszystko się zgadza.”
Ponadto porastające południowy brzeg nadwiślańskie drzewa (zapewne dębiny), zacieniały go, potęgując wrażenie zimnego brzegu…
Wieś po raz pierwszy pojawiła się w źródłach historycznych w 1360 roku. W tym to roku Kazimierz Wielki pozwala Wierzbięcie z Branic przenieść wsie Branice, Stryjów, Wolica, Zimny Brzeg i Szczurów z prawa polskiego na prawo niemieckie. Do 1867 roku Zymbrzeg stanowił osobną wieś, a potem przysiółek Grabia.
Zmiana nazwy wsi Zymbrzeg na przestrzeni wieków:
1360: Zienmiubrzek (B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego)
1386: Szeminbrzeg (Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej, wyd. S. Kuraś)
1400: Ziembrzeg (jw)
1491: Zimnybrzeg (Starodawne Prawa Polskiego Pomniki)
1577: Zmibrzeg (Archiwum Benedyktynek w Staniątkach, nr inw. 579)
1578 : Zimnybrzeg (Księgi Ziemskie Krakowskie, Terr.Crac. 63)
1581: Zimbrzeg (Spis poborowy)
1762: Zimbrzeg (Księgi Grodzkie Krakowskie, Castr. Crac. Rel. 195)
1787: Zimbrzeg (Metryka Józefińska, fond nr 19)
1863: Zymbrzeg (Schematismus universi venerabilis cleri dioeceseos Tarnoviensis 1863)
1904: Zymbrzeg (Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami…..)
1963: Zembrzeg (Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, miasto Kraków i powiat krakowski)
2020: Zembrzeg (Wykaz dróg gminnych, gmina Wieliczka)
Zobacz też:
Kruszynowa – zaginiona wieś, cz.1
Kruszynowa – zaginiona wieś, cz. 2
Ważniejsze źródła:
jak w powyższym zestawieniu, mapa własna opracowana m.in. w oparciu o Kataster Galicyjski, Metrykę Józefińską, w programie QGis, podkład satelitarny Google Maps.
Węgrzce wielkie i okolice 